De kruisboog

Middeleeuws boogschieten doet de meeste mensen onmiddellijk denken aan de klassieke pijl en handboog. In de periode van de Guldensporenslag werd de kruisboog echter veel meer gebruikt.

Constructie

Sinds ongeveer de 11de eeuw werd de kruisboog in Europa ingevoerd. Die eerste kruisbogen waren eigenlijk niet veel meer dan een houten handboog gemonteerd op een houten lat, om toe te laten de boog langer gespannen te houden. In drie eeuwen tijd tot aan 1300 evolueerde de kruisboog tot een handzaam apparaat met een korte boog, gemaakt van composietmateriaal, gemonteerd op een soort houten kolf met een trekkermechanisme.

Reconstructie van een kruisboog circa 1302.

Het composietmateriaal van de boog bestond uit lagen hout, hoorn en dierlijke pezen. Dit gaf de boog een grote stijfheid waardoor hij meer kracht kon ontwikkelen dan de houten handboog. De boogpees was gemaakt van ineengevlochten vlas- of henneptouw.

Enkele bouten voor een kruisboog

Met een kruisboog worden geen gewone pijlen afgeschoten, maar zogenaamde bouten. Het zijn korte, dikke pijlen met een kleine, scherpe stalen tip. Deze waren steviger vanwege de grote kracht waarmee zo een pijl afgeschoten wordt. Ze zijn ook aerodynamischer dan een gewone pijl en dit droeg zeker bij tot de grote effectiviteit van het wapen.

Gebruik

Rond 1300 werd de kruisboog gespannen door een voet in de stijgbeugel vooraan de boog te plaatsen en dan de pees in een haak die aan de riem van de schutter vastzat te haken. Door zich nu te strekken zal de haak de boogpees mee omhoog trekken en kan de schutter het trekkermechanisme op scherp zetten. De ingewikkelde lieren en ander opspanmechanismen, die vaak getoond worden in verband met kruisbogen, dateren van veel later.

Opspannen van een kruisboog.
Aan de riem van de soldaat is een haak bevestigd
waarin de pees van de boog geplaatst is.

De kruisboogschutters van de stadsmilities werden in de strijd bijgestaan door garsoenen, knechten die grote schilden meedroegen waarachter men kon schuilen tijdens het laden van de kruisbogen. Deze schilden zijn zogenaamde targen of paveses. Een garsoen bediende zo twee schutters die alternerend konden schieten en laden.

Veel middeleeuwse veldslagen werden aangevat door de kruisboogschutters naar voren te sturen en te proberen met hun pijlen de vijandelijke rangen te verzwakken. Dit gebeurde ook zo te Kortrijk op 11 juli 1302. Anderzijds bewees het wapen ook haar nut bij belegeringen.

Meer info over kruisbogen kan u o.a. terug vinden in :
H. RICHTER, Die Hornbogenarmbrust: Geschichte und Technik, Ludwigshafen, 2016
R. PAYNE-GALLWEY, The book of the crossbow, London, 1903, Reprint, Mineola, 1995
De foto van de kruisboog is van Andreas Bichler van de groep Historia Vivens uit Oostenrijk.